با توجه به ریسکها و پیچیدگیهای موجود در پروژه های ساختمانی و همینطور تضاد منافع طرفهای دخیل، احتمال ادعای خسارت در تمام مراحل پروژه وجود دارد. منازعات در صنعت ساخت و ساز بیشتر به مطالبه هزینه، ادعای خسارت ناشی از تاخیر یا اخلال در فرآیند طراحی یا ساخت یا مطالبات مربوط به جبران خسارت ناشی از نقص در کار مربوط میشوند.
5-1-1 ادعای هزینه
پروژههای ساختمانی بنابر دلایل مختلف ممکن است به وقت و هزینه بیشتری نیاز پیدا کنند. برای مثال، ممکن است کارفرما به هر دلیلی از جبران خدمات پیمانکار سرباز بزند، حتی اگر پیمانکار با دلیل قانع کننده ای خواستار جبران خسارت باشد و همین موضوع زمینه ساز بروز اختلاف شود.
5-1-2 ادعای خسارت ناشی از تاخیر (وقت) و اخلال و تطویل (هزینه)
چنانچه پیمانکار نتواند پروژه را در چارچوب زمانی تعیین شده (پس از استفاده از فرصت تمدید زمانی) به پایان برساند، باید به کارفرما خسارت پرداخت نماید. بهتر است میان خسارات مربوط به وقت و هزینه ناشی از تاخیر یا اخلال تفاوت قائل شویم.
5-1-2-1 مطالبه وقت
تعهد پیمانکار برای اتمام پروژه در موعد مقرر، مانند تمام تعهدات دیگر، در معرض مجازاتهای قانونی قرار دارد. مطالبه وقت معمولا درخواستی است مبنی بر تعیین وقت بیشتر برای اتمام پروژه تحت مفاد صریح قرارداد. ممکن است در این مورد که خسارت چگونه باید اندازهگیری شود در قرارداد چیزی ذکر نشده باشد و ارزیابی خسارات کارفرما (از جمله کاهش سود) به عهده میانجیگر یا دادگاه سپرده شود، اما در قراردادهای ساختمانی و عمرانی رسم بر این است که شیوه جبران خسارت ناشی از تاخیر در کار مشخص میشود. در این صورت محاسبه هزینه تاخیر کار دشواری نخواهد بود. برای این منظور، معمولا جریمه ثابتی به صورت روزانه، هفتگی یا ماهانه تعیین میشود که چنانچه پیمانکار نتواند پروژه را در موعد مقرر به اتمام برساند باید پرداخت کند.
5-1-2-2 مطالبه هزینه
چنانچه در کار مشاور یا پیمانکار اخلال به وجود آید و نقض قرارداد اثبات شود ممکن است ادعای خسارت کنند. در صورتی که اخلال در کار باعث به تاخیر افتادن اتمام پروژه شود، چنین ادهایی اغلب ادعای تطویل نامیده میشود.
این شروط اغلب مشابه همان شروطی هستند که تحت آن مدعی خواستار تمدید زمان اتمام پروژه میشود، اما این دو ادعا حداقل از دو جهت با یکدیگر تفاوت دارند. نخست آن که، تمدید زمان تنها وقتی صورت میگیرد که مدیر قرارداد بداند اتمام پروژه احتمالا به تاخیر میافتد، در حالی که جبران خسارت ناشی از اخلال در کار به تاخیر بستگی ندارد. دوم، همانطور که قبلا گفته شد، بندهایی از قرارداد که به تمدید زمان اتمام پروژه مربوط میشوند اغلب به شرایطی منوط هستند که یا کارفرما مسبب آن است یا طرفین در آن نقشی ندارند، نظیر شرایط بد جوی، اما بیشتر شروط قرارداد که کارفرما را به جبران خسارت مالی پیمانکار وادار میکنند به مواردی از اخلال مربوط میشوند که مسبب آن کارفرماست.
5-1-3 نقص در کار یا خدمات
در صورتی که بنای احداثشده از نظر طراحی یا ساخت دچار نقص باشد، کارفرما ممکن است علیه فرد یا سازمان مسئول اقامه دعوی کند. نقایص به چهار دسته زیر تقسیم میشوند: 1) نقص در طراحی، 2) نقص در مصالح مورد استفاده، 3) نقص در مشخصات فنی و 4) نقص در ریزهکاریها. چنین ادعاهایی معمولا به استناد نقض قرارداد صورت میگیرند. اگر نقص مربوط به ساخت باشد به قرارداد ساخت تکیه میشود و اگر خطا در طراحی باشد به مفاد مربوط به تعیین مشاور استناد میشود. هدف از ادعای نقص در کار معمولا جبران هزینههای احتمالی اصلاح نقص یا تکمیل پروژه است.
دکتر شهریار اسلامی تبار
